Michael Schulte: "Runenes historie gjennom 1500 år" onsdag 13. november.

Mange tilhøyrarar, og blant dei fleire ungdomar, møtte opp for å høyre Michael Schulte frå UiA greie ut om runer og funn i akeologiske utgravingar. Han er språkprofessor og runolog ved UiA og har svært stor kunnskap emnet. Runene vart sett på som magiske teikn, fortalde han, og hadde stor kraft. Dei kunne fange vonde ånder, og folk som kunne skrive slike, var difor mektige. Det er gjort mange funn av spydspisser og gravsteinar, særleg i Danmark, Sør-Sverige, Sør-Noreg og Nord-Tyskland.

Vimose-kammen frå Danmark er det eldste funnet, frå om lag 150 år e.Kr.. Kylver-steinen frå Gotland, datert til byrjinga av 400-talet, er ein gravstein, og den må ha vore heilag. Kanskje hadde runene magisk makt til å binde personen i grava? I båe desse funna er det eldste runealfabetet brukt. Det har 24 teikn, og 24 var eit heilagt tal. Leseretninga var ei blanding av start frå venstre til høgre - og høgre til venstre. Språkutviklinga i Norden, overgangen frå urnordisk til nørrønt, kan fylgjast ved å tyde runefunna. Runealfabetet, futharken, vart fram mot vikingetida (700-talet) gjort enklare. No vart det 16 teikn å halde styr på, og fleire av teikna representerte fleire lydar. Eit døme frå den yngre futharken er Oddernessteinen med to innskrifter, tolka slik: «Øyvind, Olav den helliges gudssønn gjorde denne kirke på sin odel».

Føredraget vart avslutta med Storheddaren, eit område med fleire hellarar som ligg om lag 2 timars gange vest for Sloaros. Hellaren har frå vikingtida vore mykje brukt av jegerar eller fredlause som trong overnatting. Den største hellaren er Skutesteinen, forma som ei skute der du kan søke ly. Her blei det skrive og teikna, og mykje av dette er frå nyare tid. No er det forbode å risse inn noko i fjellet.

Ein svært lærerik kveld, noko som inspirerer til vidare lesing og meir merksemd på nyare arkeologiske utgravingar! Møtet var eit samarbeid mellom BUL og Mållaget, og etter kaffi og kringle vart kvelden avslutta med dans til variert og fin musikk frå gruppa «Takt og Tone» med Marit Nordli som leikleiar.

Solveig Lima

Møte i Mållaget tysdag 22. oktober kl 19.00 i samarbeid med Fagforbundet i Agder.

Tema: Kva fortel stadnamn og kva fortel kartet?

Fyrste delen av programmet starta med oversikt over kart og bakgrunn for at landskapet ser ut som det gjer, og ordet vart gitt til Ivar Johan Jansen, kvartærgeolog og kartmann.

Han fortalde at frå han var gutunge, hadde han sett opp til Nansen, Amundsen og Ingstad. Kart og ukjente stader hadde alltid interessert han, og i 30 år hadde han hatt jobb i Kartverket.

Eit kart kan vere så mykje, og han viste oss fleire ulike typar slik som topografisk kart med høgdekurver, flybilde, satelittkart og temakart. Moderne teknikk har forbetra karta mykje. Google Earth og Norgeskart.no er framifrå.

Han fortalde også om korleis landskapet endrar seg og vert forma av bevegelse i jordskorpa, istider, landheving og menneskeleg aktivitet. Siste istid er den store landskapsarkitekten med dei endringane som vart gjort då isen trekte seg tilbake. Stein, grus og sand vart liggande att. Dei eldste laga vart liggande under vatn og etterkvart som landskapet heva seg, vart dei liggande som vollar inne på land. Han hadde utruleg mykje kunnskap om emnet, og det gav meirsmak på vidare lesing.

Neste foredragshaldar var Vidar Haslum. Han var i Mållaget i 2015 og gav også då eit grundig innblikk i stadnamngranskinga i Birkenes. Fint at han kom tilbake og fortalde meir. I 2022 gav han ut boka "Stedsnavn i Birkenes", og for denne fekk han Birkeland kommunes kulturpris 17. mai i år.

Han fortalde at interessen hans for namn begynte tidleg, og det var då han var med foreldra på hytta på Mosfjell han begynte å notere. På 1980-talet laga han ei namnbok der han la stor vekt på at kunnskapen skulle kome frå vanlege folk, frå dei som var oppvaksen på staden og brukte namna. Han gjorde intervju med 200 informantar som var født mellom 1887 og 1938, og samla 7000 stadnamn.

Han fortalde levande alt han hadde funne gjennom granskinga. Stadnamna fortel om korleis landskapet vart opplevd, om eigenskap, ver eller klima. Dei fortel også om personar, namn på kyr, hestar og andre husdyr. Han kom med fleire døme m.a. : Illverheia - uversheia, Vormli - ein stad der sola varmer godt, Lintjønn - ei tjønn der lin vart lagt til bløyting, Styggedalen - farleg dal.

Menneska for 1000 år sidan og lenger tilbake, levde i eit landskap der det var fullt av namn. Stadnamna våre er resultat av ein høgt utvikla kompetanse i å lage gode namn.

Interessant å ha foredragshaldarar som brenn for ei sak, og praten gjekk livleg rundt kaffibordet etterpå. Me var om lag 20 frammøtte, og det var ein lærerik og fin kveld!

Andrea Maini er ein dugande pianist, og etter saka om reiseskrivar var ferdig, spelte han fleire stykke av Grieg, noko vi alle sette pris på.

Nestleiar i Mållaget i Kristiansand, Inga Lauvdal, oppfordra til å kome med ynskje for lagsmøte i vårhalvåret, og ho skreiv ned fleire idear som kom fram.

Møtet var slutt etter om lag halvannan time, og då hadde me også fått tid til ein kaffikopp og smakt på gjærbaksten.

Foto: Inga lauvdal          Tekst: Solveig Lima

Kyrkjekaffi i Mållagssalen sundag 26. mai

Sidan 2010 har det vore samarbeid mellom domkyrkja og Mållaget i Kristiansand om ei nynorsk gudsteneste i året. Sokneprest Aud Sunde Smemo er svært positiv til nynorsk, og ho syter for at liturgien og salmane denne sundagen er på nynorsk.

I Mållagssalen var det dekka til 40 personar, men det var altfor lite. Me vart nærare 60 etterkvart.

Kjellaug Kvalsvik ynskte velkomen og kom inn på at i 1909 var det eit stort målstemne med nynorsk gudsteneste og felekappleik for bispedømet. I 1914 kunne laget ynskje biskop Bernt Støylen velkomen til byen, og det er i år 110 år sidan. Bernt Støylen, også sunnmøring som Kjellaug, var ein aktiv bidragsytar til Mållaget. Støylen vart seinare pådrivar i ei salmeboknemnd sett ned av Det Norske Samlaget, og her arbeidde han saman med Anders Hovden og Peter Hognestad.

Solist i kyrkja denne sundagen var Bente Ringøen Hegen, og fleire ynskte at ho også skulle synge under kyrkjekaffien, noko ho gjorde til stor glede for oss som var der.

Inga Lauvdal, nestleiar i Mållaget, takka for frammøtet og ynskte alle velkomen til kulturkveldar utover hausten - både i Mållaget og BUL.

Nynorsk gudsteneste i domkyrkja og kyrkjekaffi i Mållagssalen etterpå er ein triveleg tradisjon som båe partar gjerne vil halde på.

Solveig Lima

Minnetale og kransnedlegging

Hallvor Brunstad, leiaren i Mållaget i Kristiansand, heldt ein svært bra tale der han fekk godt fram kva vi har å takke Jørgen Løvland for:

Tale til ære for Jørgen Løvland, 17. mai 2024

Jørgen Løvland vart fødd i Evje i 1848. Dette var året då revolusjonære faklar for over Europa. Likevel vart ikkje Løvland nokon revolusjonær: Han var ein pragmatisk mann som kunne inngå kompromiss når han måtte. Men det var tre ting han stod fast på: norsk fridom, norsk sjølvstende og norsk språk.

Løvland kom frå ein familie med rikeleg intellektuell kapital, men mindre økonomisk kapital. Sjølv om Løvland var evnerik, hadde familien berre råd til eitt års utdanning for han, der han utdanna seg til lærar. Etter å ha jobba som lærar, fekk han jobb som avisredaktør i Kristiansand. Løvland utmerkte seg i det politiske livet gjennom avisa, og han vart valt inn på Stortinget i 1885 for Venstre.

På Stortinget hamna han i strid med sitt eige parti i spørsmålet om gasje til ein forfattar som mange meinte ikkje var god nok. Løvland ville gi gasje, medan partiet sa nei. Forfattaren var Alexander Kielland, og her må vi kunne seie at Løvland fekk rett.

Det rasa to harde kampar på 1800-talet i Noreg, nemleg språkstriden og konsulatsaka. Den første var mellom nordmenn, og den andre var mellom Noreg og Sverige.

Språkstriden handla om kva slags språk som skulle skrivast i Noreg. Den gode professor P. A. Munch kalla ein gong norsk for eit "bondespråk", eit slags vulgærmål som ikkje kunne måle seg med det danske "kulturspråket". Løvland var derimot ein motstandar av språklege fordommar og heldt fast at det eine ikkje var finare enn det andre, men at norsk var norsk, og dansk var dansk: Løvland var her på linje med både Ivar Aasen og Knud Knudsen, som hadde meint at språket i Noreg skulle vere norsk.

Pragmatikaren Løvland var dessutan med på forhandlingar om norsk sjølvstende etter at konsulatsaka hadde gått over i politisk krise. Høgresida i Sverige ville ha krig mot Noreg. Det var ikkje revolusjonær glød, men forståing og fornuftige kompromiss som skapte ei minneleg løysing der ein vann norsk sjølvstende. Ein krig mellom broderfolk vart på denne måten unngått, og Løvland vart Noregs første utanriksminister i 1905. I 1907-1908 vart han statsminister.

Jørgen Løvland lærte oss at kamp mot fordommar er ein føresetnad for likeverd, og utan likeverd er det umogeleg å skape samhald. Med samhald og pragmatisme sikrar ein også fridom og sjølvstende.

Då Jørgen Løvland døydde i 1922, var det siste han sa: "Hald saman!"

Når vi ser feiringa av 17. mai i dag, med alle tunge stridsspørsmål lagde bak oss, er folkefesten den 17. mai, i ånda til Jørgen Løvland, det finaste uttrykket for samhald som finst.

Gratulerer!

Nynorsklesing i barnehagen

Forfattaren og filologen Kristin Fridtun vitja Mållaget den 16. april.

Fridtun gav eit engasjerende foredrag om Håvamål (som tyder «den Høges tale», altså Odins tale), og særleg strofe 101 om Billings møy.

Fridtun peika på skilnader mellom den norrøne teksten frå 1200-talet og moderne omsetjingar; sistnemnde legg vekt på skjønnhet og potensielt objektiviserer henne. Moderne illustrasjonar av Billings møy gjer det same.

Fridtun argumenterte for at den norrøne teksten, som fokuserer på indre karakter, framstiller kvinna med meir respekt. Foredraget bidrog til ein grundig analyse av strofen og peika på korleis moderne omsetjingar kan påverke tolkingane våre av historiske tekstar.

Samla sett var foredraget både eit partsinnlegg og ein verdifull ressurs for å forstå Håvamål.

Hallvor Brunstad

BUL-koret onsdag 20. mars

Ei god oppleving med ein aktiv dirigent og eit kor som synte svært stor songglede, noko som laga ei fin stemning i salen.

Bul og Mållaget var saman om denne kvelden, men me var ikkje mange frå Mållaget.

Solveig Lima

Forfattarmøte med Gunstein Bakke tysdag 23. januar

Han har gitt ut bøker både på nynorsk og bokmål.

I Mållaget fortel han om forfattarskapen sin og les frå romanen Austalgi (2021) og diktsamlinga Overgang til menneske (2023).

Gratis inngang. Lett bevertning.

Alle velkomne!